BA THẬP KỶ HỢP TÁC VÀ PHÁT TRIỂN QUAN HỆ QUỐC PHÒNG VIỆT - PHÁP 

QĐND - LTS: Năm 1991, một chương mới đã mở ra trong quan hệ Việt Nam-Pháp khi Pháp là nước phương Tây đầu tiên đặt Cơ quan Tùy viên Quốc phòng (TVQP) tại Việt Nam. Hai năm sau, Việt Nam cũng cử TVQP đầu tiên tại Pháp. Trải qua 30 năm, hợp tác quốc phòng (HTQP) giữa hai nước không ngừng được củng cố và trở thành một trong những trụ cột của quan hệ Đối tác chiến lược Việt-Pháp.

Phần 1: Những “viên gạch” xây “bức tường” hợp tác

Việt Nam và Pháp có mối quan hệ với sự gắn bó mật thiết về lịch sử, văn hóa, xã hội. Trải qua những thăng trầm của lịch sử, quan hệ giữa hai nước ngày càng được củng cố và phát triển. Pháp là nước Tây Âu đầu tiên thiết lập quan hệ ngoại giao với Việt Nam (sau khi ký Hiệp định Paris về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình tại Việt Nam năm 1973). Pháp cũng là nước phương Tây đầu tiên đặt Cơ quan TVQP tại Việt Nam vào năm 1991, mở ra một chương mới cho HTQP song phương.

Thiếu tướng Daniel Schaeffer, cố vấn của Bộ Quân đội Pháp, nguyên là TVQP Pháp đầu tiên tại Việt Nam. Ông kể với phóng viên Báo Quân đội nhân dân (QĐND) rằng, vào thời điểm đó, cả Việt Nam và Pháp đều mong muốn bình thường hóa một cách toàn diện quan hệ ngoại giao. Chính vì thế hai nước đều ủng hộ việc thiết lập Cơ quan TVQP. “Không hề có tranh chấp giữa hai nước. Dù quan hệ hai nước có những lúc thăng trầm nhưng vẫn có một giai đoạn lịch sử chung. Chính từ giai đoạn lịch sử chung này, chúng ta cần xây dựng và củng cố mối quan hệ giữa hai nước”, ông Daniel Schaeffer chia sẻ.

Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Phan Văn Giang tiếp Đại sứ Đặc mệnh toàn quyền Cộng hòa Pháp tại Việt Nam Nicolas Warnery ngày 24-5-2021 nhằm trao đổi thúc đẩy hợp tác quốc phòng song phương. 

Tháng 5-1991, ông Daniel Schaeffer đến Hà Nội để làm công tác chuẩn bị mở Cơ quan TVQP Pháp tại Việt Nam. Nhớ lại những ngày “chân ướt chân ráo” tới Hà Nội, Thiếu tướng Daniel Schaeffer cho biết, thuận lợi nhất là cả hai nước đều mong muốn thiết lập mối quan hệ HTQP song phương, vì thế ông được các cấp chính quyền Việt Nam chào đón nồng hậu. Tuy nhiên, vào thời điểm đó, Việt Nam mới bắt đầu tiến hành công cuộc đổi mới, đời sống người dân còn khó khăn. “Việc tìm một chỗ ở phù hợp với vai trò người đại diện quốc phòng của Pháp mất tương đối nhiều thời gian và cuối cùng dẫn tôi đến với Khu Ngoại giao đoàn Vạn Phúc. Căn hộ ở đó đã được sửa sang với sự giúp đỡ của Văn phòng trợ giúp các cơ quan đại diện ngoại giao nước ngoài ở Việt Nam. Một khó khăn khác nữa là nguồn cung cấp các nhu yếu phẩm cho sinh hoạt hằng ngày. Dù đã tìm được tương đối nhiều thứ trên thị trường nhưng chúng tôi cũng vẫn phải tìm thêm nguồn bổ sung từ Bangkok (Thái Lan). Việc tiếp theo là phải thuê được ô tô trước khi tôi được nước Pháp cấp cho xe công vụ. Tài xế, ông Hanh, nói tiếng Pháp rất tốt và đặc biệt rất tỉ mỉ, cẩn thận, không chỉ đối với tôi mà còn cả với gia đình tôi nữa”, ông Daniel Schaeffer nhớ lại.

Ngày 1-8-1991, TVQP Daniel Schaeffer tới chào xã giao lãnh đạo Bộ Quốc phòng Việt Nam và ngày này được đề xuất là thời điểm thiết lập quan hệ HTQP song phương Việt-Pháp. Trong nhiệm kỳ 4 năm ở Việt Nam, TVQP Daniel Schaeffer chưa bao giờ phải đối mặt với những lời lẽ thù ghét từ phía Việt Nam về thời kỳ Pháp chiếm đóng đất nước này, như lời ông chia sẻ với phóng viên Báo QĐND. Trong ký ức của vị tướng người Pháp, ông không bao giờ quên những người bạn Việt Nam như: Trung tướng Vũ Xuân Vinh, nguyên Cục trưởng Cục Đối ngoại/Bộ Quốc phòng (trước đây là Cục Liên lạc đối ngoại/Bộ Quốc phòng), Thượng tá Vũ Tần (sau là Thiếu tướng, Cục trưởng Cục Đối ngoại/Bộ Quốc phòng), Đại úy Nguyễn Hồng Quân (sau là Thiếu tướng, Phó viện trưởng Viện Chiến lược quốc phòng)-người nói tiếng Pháp hoàn hảo. Chính họ đã giới thiệu với ông về những nghi thức của Việt Nam, về hệ thống tổ chức của QĐND Việt Nam. Họ sẵn sàng đi cùng và hướng dẫn ông trong mọi chuyến thăm, chia sẻ quan điểm về những vấn đề mà hai bên cùng quan tâm.

Năm 1993, Việt Nam thành lập Cơ quan TVQP đầu tiên tại Pháp. Kể từ đó đến nay, các lĩnh vực HTQP Việt-Pháp đã phát triển và tương đối toàn diện. Năm 2013, Việt Nam và Pháp thiết lập quan hệ Đối tác chiến lược, trong đó thúc đẩy nhiều lĩnh vực như: Chính trị, quốc phòng, an ninh... HTQP hai bên đã có những bước tiến đáng kể. Đại tá Phạm Mạnh Thắng, Phó cục trưởng Cục Đối ngoại/Bộ Quốc phòng, từng là TVQP Việt Nam tại Pháp nhiệm kỳ 2017-2020, chia sẻ: “Nhiệm vụ của TVQP là cầu nối thúc đẩy quan hệ HTQP giữa hai nước. Chính vì vậy, bám sát chủ trương, đường lối đối ngoại của Đảng, cũng như sự chỉ đạo sát sao của thủ trưởng Bộ Quốc phòng, trực tiếp là Cục Đối ngoại cùng sự phối hợp của các cơ quan chức năng khác... tôi đã góp phần tham mưu về định hướng quan hệ quốc phòng với Pháp, xác định những điểm mạnh, những điểm đồng để hai bên có thể hợp tác và hợp tác hiệu quả; duy trì trao đổi thường xuyên với các cơ quan chức năng của Bộ Quân đội Pháp nhằm góp phần tăng cường sự hiểu biết lẫn nhau, nền tảng để thúc đẩy hợp tác song phương hiệu quả; phối hợp chặt chẽ để tổ chức thành công các chuyến thăm, đặc biệt là chuyến thăm cấp cao của lãnh đạo Bộ Quốc phòng Việt Nam và Bộ Quân đội Pháp”.

Trung tướng Vũ Chiến Thắng, Cục trưởng Cục Đối ngoại/Bộ Quốc phòng, trong lần trả lời phỏng vấn Báo QĐND trước đây đã nhấn mạnh rằng, cơ sở của mối quan hệ Đối tác chiến lược Việt Nam và Pháp là đường lối chính trị đúng đắn, đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa phương hóa, đa dạng hóa của Đảng Cộng sản Việt Nam, hài hòa giữa lợi ích quốc gia-dân tộc với lợi ích chung của khu vực, thế giới; là vị thế địa chiến lược, uy tín quốc tế của Việt Nam; là chính sách hòa bình, chính nghĩa, tôn trọng và tuân thủ luật pháp quốc tế trong giải quyết các vấn đề tồn đọng của lịch sử, cũng như trong giải quyết các mâu thuẫn, tranh chấp chủ quyền, lãnh thổ. Đẩy mạnh HTQP Việt-Pháp là phương thức có lợi cho cả hai nước về trước mắt và lâu dài. Đó là một trong những nhân tố quan trọng bảo đảm quan hệ Đối tác chiến lược Việt-Pháp bền vững, nhằm phục vụ cho sự nghiệp phát triển của mỗi nước, góp phần duy trì hòa bình, ổn định trong khu vực và trên thế giới.

Thiếu tướng Daniel Schaeffer từng tốt nghiệp Trường Quân sự đặc biệt Saint-Cyr (Pháp) năm 1965, chuyên ngành đào tạo sĩ quan cấp cao về quan hệ quốc tế. Ông từng giữ cương vị TVQP Pháp tại Thái Lan (1986-1989), Việt Nam (1991-1995) và Trung Quốc (1997-2000). Tướng Daniel Schaeffer cũng từng đảm nhiệm các vị trí trách nhiệm khác nhau liên quan đến HTQP quốc tế (hậu cần, hợp tác quân sự, quản lý khủng hoảng, tình báo). Hiện ông là một trong những chuyên gia nghiên cứu về Biển Đông. Ông từng là khách mời tham dự Hội thảo quốc tế “Hoàng Sa-Trường Sa: Sự thật lịch sử” do Đại học Đà Nẵng và Đại học Phạm Văn Đồng (tỉnh Quảng Ngãi) tổ chức năm 2014.

Phần 2: Song hành cùng phát triển

Coi trọng phát triển hợp tác song phương

Kể từ khi thiết lập quan hệ quốc phòng song phương, Việt Nam và Pháp đã hợp tác có hiệu quả trên nhiều lĩnh vực. Hoạt động trao đổi đoàn các cấp được chú trọng nhằm tăng cường sự hiểu biết, thúc đẩy quan hệ HTQP giữa hai nước. Trao đổi các chuyến thăm song phương đã được triển khai, theo đó Bộ trưởng Quốc phòng Pháp thăm Việt Nam vào các năm 2010 và 2016 (trong đó, năm 2010 là chuyến thăm Việt Nam lần đầu tiên của Bộ trưởng Quốc phòng Pháp kể từ sau năm 1954). Tham mưu trưởng Liên quân Pháp cũng 3 lần thăm Việt Nam (vào các năm 1997, 2002, 2012). Trong khi đó, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Việt Nam thăm chính thức Pháp vào các năm 1997, 2001, 2009 và 2018; Tổng Tham mưu trưởng cũng 2 lần thăm Pháp (năm 2000 và 2013). Bên cạnh đó, lãnh đạo cấp cao hai bên còn gặp nhau bên lề các diễn đàn đa phương. Điều đó cho thấy, lãnh đạo Bộ Quốc phòng và Quân đội hai nước coi trọng phát triển quan hệ hợp tác song phương. Thành công của các chuyến thăm đã góp phần tăng cường sự hiểu biết lẫn nhau, làm cơ sở để thúc đẩy hơn nữa quan hệ hợp tác song phương.

Trong chuyến thăm Cộng hòa Pháp tháng 9-2018, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Ngô Xuân Lịch và Bộ trưởng Quân đội Pháp Florence Parly đã ký Tuyên bố Tầm nhìn chung về hợp tác quốc phòng giai đoạn 2018-2028

Đại tá Phạm Mạnh Thắng, Phó cục trưởng Cục Đối ngoại/Bộ Quốc phòng nhớ lại thời gian ông là Tùy viên Quốc phòng (TVQP) Việt Nam tại Pháp (nhiệm kỳ 2017-2020). Đó là giai đoạn quan hệ Việt-Pháp phát triển tốt đẹp, toàn diện, phong phú, hiệu quả trên mọi lĩnh vực, là cơ sở và động lực để đưa quan hệ hai nước phát triển lên tầm cao mới. Đại tá Phạm Mạnh Thắng chia sẻ: “Giai đoạn 2017-2020 là thời kỳ hai nước thúc đẩy mạnh mẽ quan hệ đối tác chiến lược, đánh dấu bằng các chuyến thăm cấp cao, đặc biệt là chuyến thăm chính thức Cộng hòa Pháp của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng vào năm 2018 và chuyến thăm chính thức Việt Nam của Thủ tướng Pháp Édouard Philippe cũng trong năm đó; hai nước duy trì nhiều cơ chế hợp tác quan trọng; quan hệ hợp tác trên nhiều lĩnh vực như kinh tế, hợp tác phát triển, giáo dục-đào tạo, du lịch, khoa học-công nghệ... phát triển tốt đẹp. Trong lĩnh vực quốc phòng, Đại tướng Ngô Xuân Lịch, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Việt Nam đã thăm chính thức Cộng hòa Pháp năm 2018 và ký một số văn kiện hợp tác quan trọng nhằm tăng cường quan hệ HTQP song phương”.

Bên cạnh các chuyến thăm cấp cao, các chuyến thăm xã giao hằng năm của tàu quân sự Pháp (kể từ năm 2001) và những chuyến công tác cấp chuyên gia nhằm trao đổi kinh nghiệm, tìm hiểu khả năng hợp tác về các lĩnh vực hai bên cùng quan tâm cũng góp phần thúc đẩy HTQP song phương.

Hai bên cũng phối hợp, ủng hộ lẫn nhau hiệu quả tại các cơ chế, diễn đàn đa phương. Việt Nam hoan nghênh sự quan tâm cũng như mong muốn của Pháp trong việc tăng cường hợp tác với các cơ chế quốc phòng-an ninh do ASEAN dẫn dắt, đặc biệt là Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng các nước ASEAN mở rộng (ADMM+) và gần đây nhất, Pháp đã trở thành đối tác phát triển của ASEAN. Về phần mình, Việt Nam cũng có được sự ủng hộ từ phía Pháp để thúc đẩy quan hệ hợp tác trong lĩnh vực quốc phòng với Liên minh châu Âu (EU), thông qua tham dự Hội nghị Tư lệnh Quốc phòng các nước EU từ năm 2018 và thiết lập cơ chế Đối thoại Quốc phòng-An ninh với EU.

Những “mảnh ghép” đa sắc

Theo Đại sứ Cộng hòa Pháp tại Việt Nam Nicolas Warnery, HTQP Việt-Pháp được triển khai rất đa dạng trong nhiều lĩnh vực như: Quân y, thủy đạc, Gìn giữ hòa bình (GGHB) Liên hợp quốc (LHQ), công nghiệp quốc phòng, an ninh mạng, nghiên cứu chiến lược.... trong đó hợp tác quân y Việt-Pháp đồng hành với nhau từ rất lâu, bắt đầu bằng Dự án phòng, chống sốt rét tại Việt Nam. “Sau đó, mối quan hệ hợp tác giữa hai nước đã phát triển rất nhanh chóng, đa dạng và được củng cố trong nhiều lĩnh vực mới như công tác đào tạo sĩ quan Việt Nam, các cuộc viếng thăm của tàu hải quân Pháp và gần đây nhất là công tác chuẩn bị cho việc triển khai các hoạt động GGHB LHQ”, Trung tá Marc Razafindranaly, TVQP Cộng hòa Pháp bổ sung.

Lễ ký Biên bản Đối thoại chính sách Quốc phòng Việt-Pháp lần thứ hai vào ngày 11-1-2018 tại TP Hồ Chí Minh

Tại lễ khai giảng lớp học tiếng Pháp cho cán bộ quân y Việt Nam hồi tháng 1-2021, Đại tá Nguyễn Hữu Mỹ, Phó cục trưởng Cục Quân y cho biết, trong giai đoạn 2003-2008, quân y hai nước đã triển khai Dự án phòng, chống sốt rét tại Việt Nam. Thông qua dự án, quân y Pháp đã hỗ trợ Việt Nam 6,5 triệu franc và một số trang thiết bị phục vụ nghiên cứu. Dự án đã hoàn thành đúng tiến độ, kết quả đã được công bố tại hai nước và báo chí quốc tế. Sau một thời gian bị gián đoạn do hạn chế kinh phí, năm 2016, Cục Quân y hai nước đã ký thỏa thuận về hợp tác trong lĩnh vực quân y và từ đó đến nay, hợp tác có những tiến triển tích cực, nổi bật là về đào tạo và sắp tới những dự án hợp tác nghiên cứu cũng sẽ được thúc đẩy.

Với sự ủng hộ của Pháp, Việt Nam đã trở thành thành viên của Tổ chức Thủy đạc thế giới (IHO) từ tháng 3-2015. Theo thỏa thuận kỹ thuật về hợp tác trong lĩnh vực thủy đạc, hải dương học và bản đồ hàng hải (ký tháng 4-2015 và được ký gia hạn tháng 3-2018), phía Pháp hỗ trợ Việt Nam trên các lĩnh vực, bao gồm: Hỗ trợ đào tạo cán bộ thủy đạc và bản đồ Việt Nam tại Pháp; hỗ trợ trong tư vấn kỹ thuật và đầu tư trang thiết bị đo đạc, khảo sát biển; hỗ trợ Việt Nam quy trình, quy phạm để sản xuất các hải đồ đáp ứng tiêu chuẩn IHO; trao đổi, cung cấp tài liệu về thủy đạc.

Một trong những lĩnh vực HTQP mới giữa Việt Nam và Pháp chính là GGHB LHQ. Thiếu tướng Hoàng Kim Phụng, Cục trưởng Cục GGHB Việt Nam cho biết, kể từ khi Bộ Quốc phòng hai nước ký thỏa thuận về hợp tác trong lĩnh vực GGHB LHQ tháng 11-2016, nhiều nội dung hợp tác đã được thực hiện trong cả khuôn khổ song phương và đa phương. Bộ Quốc phòng Pháp đã hỗ trợ, tư vấn rất hiệu quả cho Cục GGHB Việt Nam trong việc chuẩn bị lực lượng tham gia các hoạt động GGHB LHQ, cả về huấn luyện đào tạo, kinh nghiệm triển khai thực tế cũng như về ngôn ngữ.

Kết quả HTQP giữa Việt Nam và Pháp trên nhiều lĩnh vực trong 30 năm qua đã thể hiện sự tin cậy, thiện chí, thực chất và sự tôn trọng của Pháp với Việt Nam; minh chứng điều mà lãnh đạo cấp cao của Pháp bày tỏ: Chính phủ Pháp thay đổi theo từng giai đoạn, nhưng quan hệ Pháp-Việt không thay đổi.

Trung tá Trần Văn Hiếu (ST)